او مُضطَرّ است

یکی از لقب‌های معروف امام عصر (ع‌) «مُضطَرّ» است‌. در کتاب‌های لغت مضطر به معنای درمانده و ناچار به کار می‌رود و در اصطلاح وقتی به کسی مضطر گفته می‌شود که او از همه اسباب و ابزارهای معمولی در حلّ مشکلات و برطرف ساختن‌

گرفتاری‌هایی که دارد ناامید شده و با تمام وجود متوجّه خدا شود و کلید حلّ تمام کارها را به دست خدا بداند. رسیدن به این مرحله از درک و بینش معمولاً یا در حالت اضطرار و ناامیدی کامل پیش می‌آید و یا در صورت دستیابی به شناخت و معرفت‌های برتر ـ که جز از طریق توجهات خاصّ الهی میسّر نمی‌گردد ـ امکان‌پذیر می‌شود.

به این حقیقت که «انسان چون دچار اضطرار شود متوجه درگاه خداوند می‌شود» در قرآن کریم نیز اشاره شده است آنجا که می‌فرماید: چون به کشتی نشستند خدا را با اخلاص در دین او خواندند و چون نجاتشان داد و به خشکی آورد، شرک آورند؛ تا نعمتی را که به آنان عطا کرده بودیم کفران کنند و برخوردار شوند. زودا که خواهند دانست‌.

گذشته از آن چه بیان شد در بحث‌های مربوط به دعا و شرایط اجابت آن نیز اضطرار مطرح شده است‌. توضیح آن که در روایت‌های زیادی به این حقیقت اشاره شده که از جمله عوامل به مرحله اجابت رسیدن دعاها به حدّ اضطرار رسیدن داعی است‌؛ یعنی فرد دعا کننده به اندازه‌ای مضطر شود که برای برآورده شدن حاجتش هیچ عاملی جز خدا نشناسد و با تمام وجود دست به درگاه او بلند کند و از او بخواهد که مشکل او را برطرف سازد. طبیعی است که هر کس در چنین حالی متوّجه خداوند متعال شود هرگز خداوند ارحم‌الراحمین او را ناامید نمی‌سازد.

در بسیاری از ادعیه و روایات از حضرت مهدی (ع‌) با لقب مُضطر یاد شده است از جمله در قسمتی از دعای ندبه آمده است‌:

اَینَ المُضطَرُّ الذی یُجابُ اِذا دَعی‌.

کجاست آن مضطری که چون دعا کند، خواست او به اجابت می‌رسد....

همینطور در روایتی که از امام صادق (ع‌) دربارة تفسیر آیه‌: «اَمَّن یُجیبُ المُضطَرَّ اِذا دَعاهُ وَ یَکشِفُ السُّوء...»   وارد شده‌، چنین آمده است‌:

سوگند به خدا منظور از مُضطر در این آیه قائم آل محمد (ص‌) است وقتی که در آخرالزمان ستم و بیداد و فساد در نتیجه سلطه پیدا کردن مستکبران و انحراف مردم از صراط مستقیم سرتاسر جهان را پر ساخت آن حضرت در بین رکن و مقام [در مسجدالحرام‌] دو رکعت نماز می‌خواند و آنگاه دست به دعا برداشته از خداوند تعجیل در فَرَج خود را می‌خواهد و پروردگار عالم نیز دعای او را اجابت نموده و به او اذن ظهور می‌دهد و به دنبال این واقعه مبارک آن حضرت به برکت امدادهای غیبی و هم‌چنین یاری انسان‌های مومن و شجاعی ـ که در آن زمان از سرتاسر عالم به گِرد آن حضرت جمع شده‌اند ـ بساط ستم را از روی زمین برخواهد چید.

امّا چرا به امام عصر (عج‌) لقب مُضطَرّ داده شده است‌؟

از بررسی مجموعه روایات مربوط به این بحث چنین برمی‌آید که امام معصوم به عنوان حجّت الهی در خیرخواهی به بندگان خدا و محبت به آنان از پدر و مادر به آنها مهربان‌تر است‌؛ از هدایت پیدا کردن آنان خوشحال و از به بی‌راهه کشیده شدن بی‌نهایت ناراحت می‌شود.

 از آنجا که در شرایط بسیار سخت دوران طولانی غیبت کبری امام مهدی (ع‌) از وضع بندگان خدا هر لحظه باخبرند و مشاهده می‌کنند که چگونه دشمنان حقّ از طریق به کارگیری تمام امکانات خود تلاش می‌کنند تا با مطرح ساختن انواع شبهه‌ها و رایج نمودن فساد و فحشا بندگان الهی را از مسیر درست انسانیت خارج نموده آنان را به انواع رذایل و پلیدی‌های اخلاقی و اعتقادی آلوده سازند و یا خود آنها در نتیجه تبعیت از هواهای نفسانی و فریب خوردن از زرق و برق دنیا چگونه از معارف الهی دور شده و با دست خود زمینه‌های تباهی و هلاکت خویش را فراهم می‌سازند بسیار متأثر می‌شوند.

از طرف دیگر وقتی در نتیجه بعضی مصالح الهی در چنین اوضاعی آن حضرت در پشت پرده غیبت به سر می‌برند و از انجام کامل مأموریت خود که همانا هدایت بندگان خداست به جهت عمل دیگران و موانعی که آنها ایجاد کرده‌اند محروم مانده است دچار حالت اضطرار می‌شود.

مگر کدام اضطرار سخت‌تر از این است که کسی حجّت خدا باشد و مسئولیت حفظ و تبلیغ و ترویج و حاکمیّت بخشی به همه احکام و ارزش‌های الهی را برعهده داشته باشد امّا در شرایطی واقع شود که ببیند حکام جور از یک طرف و منافقان و انسان‌های هواپرست از طرف دیگر احکام حیات بخش الهی را زیر پا می‌گذارند و بندگان خدا را از مسیر سعادت واقعی منحرف می‌سازند و آنها را به بی‌راهه سوق می‌دهند.

آری در دورة غیبت کبری هر روز بیش از پیش قلب رئوف و مهربان حضرت ولی‌عصر (عج‌) از مشاهده مشکلات و گرفتاری‌های بندگان الهی به درد می‌آید و بالاخره روزی آن دریای صبر و بردباری از طغیان بی‌حدّ بندگان ناسپاس و ستم‌پیشه به تنگ خواهد آمد و در حال اضطرار از پروردگار عالم خواهد خواست تا به خاطر پایان بخشیدن به ظلم ستمگران و رها ساختن انسان‌های مظلوم در بند طاغوت‌ها به او اذن ظهور داده‌.

در بسیاری از ادعیه و روایات از حضرت مهدی (ع‌) با لقب مُضطر یاد شده است از جمله در قسمتی از دعای ندبه آمده است‌:

اَینَ المُضطَرُّ الذی یُجابُ اِذا دَعی‌.

کجاست‌آن‌مضطری‌که چون دعا کند، خواست او به اجابت می‌رسد...

شود و آن لحظه است که بشریت از زیر یوغ بیداد و جهل و تباهی نجات خواهد یافت و عدل و قسط در سرتاسر زمین حاکمیت پیدا خواهد کرد و صلح و امنیّت و آسودگی خاطر، زمینه را برای تحصیل سعادت جاودانی انسان فراهم خواهد ساخت‌.

أللّهمّ إنّا نرغب الیک دولة کریمة تعزّ بها الاءسلام و أهله و تذلّ به النفاق و أهله‌...